در گوشۀ از صحن مسجد
جامع هرات دیگ بزرگی جلب توجه میکند که از نگاۀ ساخت و تزئیناتش یکی از شهکار های
شگفت تاریخ به شمار میرود.
سابق در روز های متبرک
در بین این دیگ شربت آماده نموده و برای مردم توزیع می کردند. زمانی که تیمورلنگ
شهر هرات را فتح کرد چنان شگفتی های این دیگ بر او تاثیر گذاشت که دستور داد تا
نظیر آن را در یکی از مساجد ترکستان نیز بسازند.
همچنان سفرای چینی در
دربار شاهرخ میرزا نیز که به اهمیت این دیگ بزرگ پی برده بودند اوصاف آن را برای
امپراطور شان به چین گزارش داده اند.
محیط بیرونی این دیگ ٦٫٤متر بوده و عمق آن به ١٢٫١متر می رسد. در دورادور آن به شکل یک حاشیه ای زیبا
لبۀ آن قرار دارد که از نظر زیبایی حایز اهمیت است.
این دیگ زیبا در قرن
هشتم هجری در هرات از برنج ساخته شده است. بدین گونه که ابتدا از برنج به شش قسمت
ریخت شده و بعد حصه های جداگانه آن به هم پیوند زده شده است. در اطراف دیگ دسته
های آن به شکل حلقه ها قرار دارد و چیزی که آن را بیشتر شگفت می نمایاند اینست که این
دسته ها به همراۀ آن یکجا ریخت شده و سپس با کمال استادی چنان سوهان گردیده که شکل
حلقه های متحرک را به خود گرفته و آزادنه بالا و پایین می شوند. به طوری که گمان
نمی شود دسته های دیگ یکجا با آن ریخت گردیده باشند.
نوشته ها و گلبرگ های
تزئینی روی دیگ نیز همه بعد از قالب گیری ریخت شده که نمایانگر پیشرفت صنعت ریخته
گری هرات در آن زمان می تواند باشد. درقسمت بالا، روی حاشیۀ در بین مرغوله ها به
خط ثلث کلماتی چون (توکل علی الله) و کلماتی نظیر آن نوشته شده که متاسفانه به
مرور زمان پاک گردیده و اکنون قابل خواندن نمی باشد. بر بدنۀ بیرونی دیگ در زیر
حاشیه یا لبۀ آن به خط کوفی قرن هشتم به سبک بسیار عالی آیات قرآنی به همراۀ
تاریخ، نام شاه، نام اهدا کننده و نام
ریخته گران آن ثبت شده، چنین شروع میشود :
اعوذ بالله من الشیطان
رجیم، نطاق علیهم ............
در خط مذکور آمده که این دیگ در زمان محمد بن
محمد بن محمد بن محمد ابوبکر کرت در سنه ٧٧٦ هـ . ق ساخته شده است. اما از آن جایی که در تاریخ
از خاندان کرت کسی به این نام به سلطنت نرسیده و از طرفی تاریخ مذکور مطابق به
دورۀ سلطنت ملک غیاث الدین پیر علی آخرین پادشاۀ کرت است، چنین گمان میرود که باید
دیگ مذکور در زمان وی ساخته شده باشد.
همچنان ذکر شده که این
دیگ از مال خالص محمد بن علی بن محمد بن محمود الطوسی و به دست حسین بن علی بن
حسین بی علی اصفهانی ساخته شده و به مسجد اهدا گردیده است.
در سطر دوم که آنهم به
دورادور دیگ ادامه دارد و به خط توقیع مرغوله ها نوشته شده باز هم اسم پادشاه تذکر
رفته و نیز دو بیت از شعر زیبای سعدی نوشته شده که چنین است:
غرض نقش ایست کزما باز
ماند
که هستی را نمی بینم
بقایی
مگر صاحبدلی روزی به
رحمت
کند در کار درویشان
دعایی
در قسمت پایینتر دیگ،
گلبرگ های بسیار نفیسی به صورت برجسته نقش بسته است که بار ـ بار به زیبایی آن می
افزاید.
دیگ بزرگ مسجد جامع
هرات از مفاخر هنری و فرهنگی این دیار باستانی محسوب میشود. اما متاسفانه عده یی
با نوشتن یادگاری بروی آن ناخود آگاه بر آن صدمه رسانده اند. از این دیگ شگفت
انگیز و ارزشمند اکنون استفاده نمی شود و در صحن مسجد جامع هرات بر بالای پایۀ
فلزی محقری گذاشته شده است.
فرید واله
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر